Bartholomeüskerk Stedum

De kerk is gebouwd onder leiding van monniken van de Cictercienzer Abdij te Aduard tussen 1250 en 1275. Een restauratie is in 1877-1878 uitgevoerd door architect P.J.H. Cuypers en in 1937-1939 door architect A.R. Wittop Koning. In de kerk is een grafmonument van jonkheer Adriaan Clant van Stedum. Het monument is in 1672 vervaardigd door Rombout Verhulst.
De Bartholomeüskerk van Stedum is een romanogotische kerk uit de dertiende eeuw. De kerk wordt soms gezien als het hoogtepunt van romanogotische bouwkunst in Groningen.
De huidige aan de apostel Bartholomeüs gewijde kerk heeft in de vroege middeleeuwen voorgangers gehad in de vorm van één of meerdere houten kerken met riet gedekt en een tufstenen kerk waarvan de overblijfselen in en rond de kerk teruggevonden zijn.
Aan de noordkant van de kerk in het gras ligt een stapstenen pad van sarcofaagresten, grafplaatdelen en rode zandsteen, twaalfde-eeuws gedateerd. Daaruit blijkt dat Stedum al heel vroeg een rijk parochieleven heeft gehad. De kerk ligt in het centrum van het dorp en is gelegen op één van de twee wierden waar het dorp Stedum op gebouwd is.
Het is een bakstenen kruiskerk met een zadeldaktoren, gebouwd circa 1250-1275. Het onderste deel van de toren iets eerder. In de voet van de toren is nog tufsteen te zien. Na de bouw van de kerk is de toren, die eerst los stond van de kerk, opgehoogd en voorzien van een binnentoren met klokkenstoel. In de toren hangt een Mariaklok uit 1300. Zij is hiermee de oudst gedateerde klok van de provincie Groningen.
De bouwstijl wordt gekenschetst als laat-romaans (in het verleden ook wel romanogotiek genoemd). De Bartholomeüskerk wordt gezien als één van de hoogtepunten van deze stijl. Eind vijftiende eeuw is het koor van de kerk met een gotische vijfzijdige aanbouw vergroot. De sacristie, later consistorie is een vroeg zestiende-eeuwse laat gotische aanbouw.
In de kerk bevinden zich laat vijftiende-eeuwse gewelfschilderingen. Op het koor staat een marmeren graftombe uit het atelier van Rombout Verhulst, gemaakt ter gedachtenis aan Adriaan Clant, borgheer van de toenmalige borg Nittersum in Stedum. Namens Groningen Stad en Ommelanden was hij medeondertekenaar van de Vrede van Münster in 1648. Dit betekende het einde van de Tachtigjarige Oorlog.
Het interieur kent rijk houtsnijwerk uit de tweede helft van de zeventiende eeuw: banken, preekstoel en herenbank. Het orgel werd gebouwd in 1680 en de nieuwe vloer dateert van 1668. Dit alles in opdracht van de zoon van Adriaan Clant, Johan.
Het huidige orgel is uit 1791, gemaakt door Dirck Lohman en Zn. uit Emden en heeft nog enig ouder pijpwerk van het orgel uit 1680.